Modellen en wetenschappelijk onderbouwde theorieën
over hoogbegaafdheid
Definities van hoogbegaafdheid
In de wetenschap en in de praktijk worden er diverse termen gebruikt, als het gaat om hoogbegaafdheid. Zoals een hoog ontwikkelingspotentieel, (hoog)begaafdheid, ontwikkelingsvoorsprong en een cognitief sterk functioneren. Dit komt omdat wetenschappers wereldwijd nog geen overeenstemming hebben bereikt over één definitie. Talentstimuleren heeft diverse visies van wetenschappers gebundeld tot een Praktische Werkdefinitie (zie bij de plaatjes hieronder).
Verder heb ik de volgende modellen toegevoegd;
DMGT-model van F. Gagné (2020).
Delphi-model (Kooijman-van Thiel, 2019)
Persoonlijkheidstheorie van Dabrowski (diverse)
Model van Duran (2011)
Zelfdeterminatietheorie van Deci & Ryan (2000; 2017).
Bron: Differentiated Model of Giftedness and Talent, F. Gagné (2020);
Volgens het Differentiated Model of Giftedness and Talent (DMGT-model, Gagné, 2020):
“Komt talent in een specifiek werkterrein
geleidelijk naar voren
tijdens lange ontwikkelingsprocessen,
met fundamenten in opmerkelijke aanleg (gaven),
die profiteren van constante invloed
van intrapersoonlijke- en omgevingsfactoren”.
Bron: Gagné, F. (2020; 2021). Differentiating Giftedness from Talent – The DMGT Perspective on Talent Development.
Persoonlijk vind ik het DMGT-model van F. Gagné (2020) een mooi model, omdat het er van uit gaat dat talent zich niet alleen op cognitief gebied kan uiten, maar ook op andere gebieden, zoals creativiteit, sociaal en fysiek. Het model laat zien hoe de aanleg van een persoon, in wisselwerking is met de omgeving waarin iemand opgroeit. Bijvoorbeeld invloeden vanuit de opvoeding in het gezin, de familie, vrienden, sportclub, school. Om talent wat in aanleg aanwezig is tot bloei te kunnen laten komen, helpt het enorm als de omgeving positieve invloed heeft, bijv. enthousiasme, aan-moediging, uitdaging, gelegenheid om met de juiste personen contact te leggen om iets van te leren (rolmodellen) etc. Het maakt daarbij uit hoe diegene die het talent in aanleg bezit, ermee omgaat. Wanneer er sprake is van een sterke wil, groot doorzettings-vermogen, veel oefenen en het spenderen van veel tijd, geld en / of moeite om het talent te ontwikkelen, dan kan dit de voortgang van het leerproces enorm versnellen. Op die manier kan volgens Gagné het talent ontwikkeld worden tot competenties op gebieden zoals techniek, wetenschap, kunst, zorg voor mensen, management, verkoop, zakelijke diensten, maar ook sport of ICT (games). Zie voor meer informatie en een plaatje van het model:
https://gagnefrancoys.wixsite.com/dmgt-mddt?lightbox=dataItem-ki7czk1r
In het Delphi-model (Kooijman-van Thiel, 2008; 2019[1]) zijn vooral persoonlijkheidseigenschappen beschreven die door wetenschappers gerelateerd worden aan hoogbegaafdheid en de wisselwerking met de omgeving:
"Een hoogbegaafde is een snelle en slimme denker,
die complexe zaken aankan.
Autonoom, nieuwsgierig en gedreven van aard.
Een sensitief en emotioneel mens, intens levend. Hij of zij schept plezier in creëren”.
Bron: Kooijman-van Thiel, M. (2008; 2019). Hoogbegaafd Dat zie je zo! Oya Productions.
Dabrowski: Theorie of Positive Desintegration: zie plaatje.
Bron: https://www.powerwood.org.uk/perspective-for-the-high-able-dabrowski/
Dabrowski: Overexcitabilities: zie plaatje
Bron: https://talentstimuleren.nl/thema/begaafdheid/theorie-modellen/dabrowski
Zelfdeterminatietheorie van Deci & Ryan.
De Zelfdeterminatietheorie (Ryan & Deci, 2000[1]; 2017[2]), onderscheidt drie universele psychologische basisbehoeften; Verbondenheid, Competentie, Autonomie.
1. Verbondenheid; verlangen om relaties op te bouwen met andere mensen;
2. Competentie; de behoefte om je bekwaam te voelen in de dingen die je doet;
3. Autonomie; de behoefte om je eigen besluiten te kunnen nemen en vrij te kunnen handelen.
[1] Ryan, R.M., & Deci, E.L. (2000). Self-determination theory and the facilitation of intrinsic motivation, social development, and well-being. American Psychologist, 55, 68-78.
[1] Ryan, R.M. & Deci, E.L. (2017). Self-determinination theory: Basic psychological needs in motivation, development, and wellness. Guilford Press.
Model van Duran (2011).
“Het model van Duran benadrukt zowel de hoofd- als de hartkenmer-ken bij hoogbegaafdheid. Hierbij is dus naast een hoge cognitie tevens nadrukkelijke aandacht voor enkele persoonskenmerken die bij hoog-begaafden naar voren komen. Een groot rechtvaardigheidsgevoel, perfectionisme, een kritische instelling en de overexcitabilities zijn de belangrijkste kenmerken van hoogbegaafden. Wat dit model zo vernieuwend maakt, is dat er voor het eerst niet alleen gekeken wordt naar de intellectuele eigenschappen die bij hoogbegaafden gezien worden, maar ook naar de karaktereigenschappen inclusief de over-excitabilities. Hiermee krijgt hoogbegaafdheid een diepere dimensie. De theorie van de prikkelgevoeligheid (overexcitabilities) van Dabrowski is al in 1937 geschreven, maar wordt de laatste twintig jaren pas beter begrepen en is daarmee in de belangstelling komen te staan. De theorie omschrijft vijf overexcitabilities, welke elk symbool staan voor een bepaalde overgevoeligheid. In de theorie beschrijft Dabrowski dat de prikkelgevoeligheid van de neuronen in de hersenen van hoogbegaafden in sterkere mate aanwezig is, waarmee deze overgevoeligheden extra snel hun prikkeldrempel bereiken. Zo worden de psychomotorische, zintuiglijke, intellectuele, verbeeldings- en emotionele prikkelgevoeligheid onderscheiden. Deze prikkelgevoelig-heden geven weer dat hoogbegaafdheid méér is dan enkel een hoge cognitieve capaciteit. Emotionele prikkelgevoeligheid vormt, via zelfreflectie en zelfbeschouwing, de basis van het zelfbeeld (Ackerman, 2010). Hiermee wordt duidelijk dat het karakter van de hoogbegaafde in de vorm van de prikkelgevoeligheden van invloed is op het zelfbeeld en daarmee op de motivatie in academische prestaties.”
Ben je geïnteresseerd in de onderliggende literatuur, neem dan contact met me op.
Kijk ook eens naar de visie op hoogbegaafdheid, van Lianne Hoogeveen (Radboud Universiteit),
hoofdopleider van de RITHA-opleiding;
https://rcsw.nl/beroepsopleidingen/ritha/nl/onze-visie?language=nl
https://www.youtube.com/watch?v=rnDwsjwYvL8&t=2s