Zelfdeterminatietheorie van Deci & Ryan. 

De Zelfdeterminatietheorie (Ryan & Deci, 2000[1]; 2017[2]), onderscheidt drie universele psychologische basisbehoeften; Verbondenheid, Competentie, Autonomie.

1.   Verbondenheid; verlangen om relaties op te bouwen met andere mensen;

-  Deze behoefte wordt vervuld door een opvoeding die voorziet in ouderlijke warmte, wat cruciaal is voor kinderen om zich verbonden te voelen. Zoals; persoonlijke aandacht, affectie, ondersteuning, en het (h)erkennen en begrijpen van de gevoelens en behoeften van het kind.

-  De verbondenheid die een kind door de opvoeding ervaart, kan geschaad worden door een gebrek aan ouderlijke warmte, maar ook door de aanwezigheid van vijandigheid, afwijzing en agressie, het tonen van afkeuring en irritatie, en het uiten van verbale of fysieke agressie naar de kinderen.

2.   Competentie; de behoefte om je bekwaam te voelen in de dingen die je doet;

-  Deze behoefte wordt vervuld door het bieden van structuur, waardoor ene kind in staat wordt gesteld om te zien wat er van hem of haar wordt verwacht en hoe het gedrag verband houdt met bepaalde gevolgen. Ouderlijke structuur vormt de basis voor het ervaren van competentie. Zoals; bieden van grenzen, regels, aanhouden van voorspelbare routines en toezicht houden op het gedrag van het kind.

-  Deze behoefte wordt ondermijnd door een gebrek aan structuur, en door de aanwezigheid van overbezorgd opvoedgedrag, waarin het kind op een buitensporige manier gewaarschuwd wordt voor, en beschermd wordt tegen, negatieve ervaringen. Hierdoor wordt het kind de mogelijkheid ontnomen om adaptieve vaardigheden te ontwikkelen, waarmee het zich competent voelt om met moeilijke situaties om te gaan.

3. Autonomie; de behoefte om je eigen besluiten te kunnen nemen en vrij te kunnen handelen.

-  Deze behoefte wordt vervuld door een opvoeding waarin individuele vrijheid en zelfstandigheid aangemoedigd worden. Ouderlijke ondersteuning van autonomie heeft betrekking op het stimuleren van het vormen van een eigen mening, het maken van persoonlijke keuzes, en het bevorderen van de eigen verantwoordelijkheid.

-  De mate waarin een kind zichzelf als autonoom ervaart, wordt aangetast door een gebrek aan ondersteuning, de aanwezigheid van dwang en overbezorgdheid; zoals autoritaire controle, opwekken van schuld of schaamte bij het kind, straffen, dreigen, en het uitoefenen van druk op het kind. Ook de aanwezigheid van overbeschermend opvoedgedrag, waarin een kind buitensporig gecontroleerd wordt, draagt ertoe bij dat een kind zichzelf niet als autonoom ervaart.

[1] Ryan, R.M., & Deci, E.L. (2000). Self-determination theory and the facilitation of intrinsic motivation, social development, and well-being. American Psychologist, 55, 68-78.

[1] Ryan, R.M. & Deci, E.L. (2017). Self-determinination theory: Basic psychological needs in motivation, development, and wellness. Guilford Press. 

Model van Duran (2011).

“Het model van Duran benadrukt zowel de hoofd- als de hartkenmer-ken bij hoogbegaafdheid. Hierbij is dus naast een hoge cognitie tevens nadrukkelijke aandacht voor enkele persoonskenmerken die bij hoog-begaafden naar voren komen. Een groot rechtvaardigheidsgevoel, perfectionisme, een kritische instelling en de overexcitabilities zijn de belangrijkste kenmerken van hoogbegaafden. Wat dit model zo vernieuwend maakt, is dat er voor het eerst niet alleen gekeken wordt naar de intellectuele eigenschappen die bij hoogbegaafden gezien worden, maar ook naar de karaktereigenschappen inclusief de over-excitabilities. Hiermee krijgt hoogbegaafdheid een diepere dimensie. De theorie van de prikkelgevoeligheid (overexcitabilities) van Dabrowski is al in 1937 geschreven, maar wordt de laatste twintig jaren pas beter begrepen en is daarmee in de belangstelling komen te staan. De theorie omschrijft vijf overexcitabilities, welke elk symbool staan voor een bepaalde overgevoeligheid. In de theorie beschrijft Dabrowski dat de prikkelgevoeligheid van de neuronen in de hersenen van hoogbegaafden in sterkere mate aanwezig is, waarmee deze overgevoeligheden extra snel hun prikkeldrempel bereiken. Zo worden de psychomotorische, zintuiglijke, intellectuele, verbeeldings- en emotionele prikkelgevoeligheid onderscheiden. Deze prikkelgevoelig-heden geven weer dat hoogbegaafdheid méér is dan enkel een hoge cognitieve capaciteit. Emotionele prikkelgevoeligheid vormt, via zelfreflectie en zelfbeschouwing, de basis van het zelfbeeld (Ackerman, 2010). Hiermee wordt duidelijk dat het karakter van de hoogbegaafde in de vorm van de prikkelgevoeligheden van invloed is op het zelfbeeld en daarmee op de motivatie in academische prestaties.”

Bron: https://talentstimuleren.nl/thema/dubbel-bijzonder/publicatie/4348-effect-van-mindset-op-de-motivatie-van-hb-tieners